Gynaecologie

De vulva is de huid rond de schede. Dit zijn de grote buitenste schaamlippen, de kleine binnenste schaamlippen en de clitoris. Klachten aan de vulva kunnen bij meisjes en vrouwen van alle leeftijden voorkomen. Sommige klachten zijn makkelijk te behandelen, andere hebben langdurige zorg nodig. Veel klachten zijn jeuk, een branderig gevoel, pijn of irritatie. Meestal komen deze klachten door een infectie. Soms ontstaan ze door veranderingen in de huid van de vulva.

Huidproblemen zoals eczeem of psoriasis kunnen ook op de vulva zitten. Problemen aan de vulva kunnen het vrijen moeilijk maken. Soms kunnen problemen met seks ook klachten aan de vulva geven. Seksueel overdraagbare aandoeningen kunnen ook een oorzaak zijn. Heeft u problemen met seks of gehad? Vertel dit dan aan de gynaecoloog. Vindt u het onderzoek spannend? Vertel dit ook aan de gynaecoloog voordat het onderzoek begint.

Allergie
Contacteczeem komt door irritatie van de huid van de vulva. Meestal is de huid dan rood en jeukt het. Soms weet u wat de irritatie veroorzaakt. Dan kunt u het zelf stoppen. Irritatie kan komen door geparfumeerd of gekleurd wc-papier, ondergoed of badkleding, zeep, talkpoeder, intieme sprays, inlegkruisjes, zaaddodende pasta of condooms. Soms kan een crème of zalf helpen. Een koud washandje kan ook tijdelijk de jeuk verminderen. Als u krabt, kunnen de klachten langer blijven.

Schimmelinfectie
Een schimmelinfectie is de meest voorkomende infectie van de vulva. Meestal wordt deze veroorzaakt door de schimmel Candida. Vaak is ook de vagina dan besmet. U heeft meer kans op een schimmelinfectie als u suikerziekte heeft, zwanger bent of antibiotica gebruikt.

Bij Candida kunnen de vulva en/of vagina rood zijn, jeuken en witte, korrelige afscheiding geven. Soms brandt het ook als u plast. De dokter kan met een microscoop naar de afscheiding kijken om te zien of het Candida is. Soms is er ook een allergie, waardoor de klachten erger worden.

Candida kan behandeld worden met tabletten, een crème, of beide samen. Soms moet ook uw partner behandeld worden.

Genitale wratten
Genitale wratten worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). De wratten zijn vaak wit en spits, maar soms ook donkerbruin. Ze kunnen groot of klein zijn. Ze kunnen op de hele vulva zitten, bij de anus, in de vagina en op de baarmoederhals. Soms geven ze pijn, jeuk of afscheiding. De wratten zijn erg besmettelijk.

Herpes simplex
Genitale herpes wordt veroorzaakt door het herpessimplexvirus (HSV). Eerst krijgt u kleine, heldere blaasjes. Na een paar dagen barsten deze blaasjes en ontstaan er kleine pijnlijke zweertjes. Tijdens de blaasjesfase is herpes erg besmettelijk. Herpes kan vaak terugkomen. Vooral de eerste keer doet het veel pijn, vooral bij het plassen. Er is geen behandeling die het virus helemaal kan stoppen. Maar met zalf of tabletten (aciclovir) kunt u de klachten verminderen en het virus afremmen.

Atrofische vulvitis
Na de overgang wordt de huid van de vulva dunner. Hierdoor kunnen er makkelijk ontstekingen ontstaan. Vaak is ook de vagina ontstoken. Dit geeft klachten zoals een branderig gevoel en jeuk. Dit komt omdat het lichaam na de overgang minder oestrogeen maakt. Oestrogeen zorgt normaal voor de gezonde huidlaag. De klachten kunnen goed worden behandeld met tabletten, crème of zetpillen met oestrogeen.

Essentiële vulvodynie
De vulva kan soms of steeds pijn doen, ook als er geen problemen te zien zijn. Dit komt bijna altijd alleen voor bij oudere mensen. Tabletten zoals amitriptyline kunnen soms helpen tegen de pijn.

Vulvair vestibuliissyndroom, focale vulvitis
Een syndroom is een vaste combinatie van klachten. Bij het vulvair vestibulitis-syndroom is pijn het belangrijkste probleem. Vaak zie je kleine rode plekjes onder in de schede. Die plekjes doen pijn als je ze aanraakt. Vaak zijn de spieren in de bekkenbodem ook gespannen. Hierdoor wordt de schede tijdens het vrijen minder vochtig.

Soms ontstaat dit syndroom na een lange infectie van de schede, bijvoorbeeld een schimmelinfectie. Soms komt het door een nare ervaring op seksueel of lichamelijk gebied.

Als het syndroom al lang bestaat, is het soms moeilijk te behandelen. Bij veel jeuk kan een crème helpen, of soms een operatie. Soms werkt de behandeling beter als de gynaecoloog samenwerkt met een seksuoloog, psychotherapeut of een fysiotherapeut die verstand heeft van de bekkenbodemspieren.

Lichen sclerosus et atrophicus
Bij lichen sclerosus verandert de huid van de vulva. De huid kan dunner of juist dikker worden. De huid kan wit en glanzend zijn. Soms groeien delen van de vulva aan elkaar vast, worden kleiner of verdwijnen zelfs. Lichen komt voor op de hele vulva en rond de anus. In de schede komt het niet voor. Meestal jeukt het erg. Seks kan pijnlijk zijn of zelfs niet gaan.

We weten niet waardoor lichen sclerosus ontstaat. Het kan op elke leeftijd voorkomen. Lichen is niet besmettelijk. Voor de diagnose neemt de arts een klein stukje huid weg om te onderzoeken.

Lichen sclerosus is niet te genezen. De jeuk kan wel beter worden met een speciale crème met bijnierschorshormonen (corticosteroïden). Deze crème moet u altijd gebruiken in overleg met uw arts. Te veel crème kan de gezonde huid te dun maken en kwetsbaar.

In een klein aantal gevallen (6%) kan lichen sclerosus op lange termijn veranderen in kanker. Als u zweertjes krijgt of nieuwe, verdikte plekken op de vulva, vertel dat dan aan uw gynaecoloog. Soms wordt dan weer een stukje huid onderzocht. Het is belangrijk dat u onder controle blijft.

Vulvaire intra-epitheliale neoplasie (VIN)
Intra-epitheliale neoplasie betekent dat er nieuw weefsel groeit in de huid, in dit geval de huid van de vulva. Bij deze aandoening kunnen verschillende soorten huidafwijkingen ontstaan, zoals wratten, zweertjes of zwellingen. De kleur kan wit, roze of bruin zijn. VIN kan soms een voorstadium zijn van vulvakanker. Er kan jeuk of pijn zijn, maar soms merkt u er niets van. De arts neemt een stukje huid weg om het onder de microscoop te onderzoeken.

Het is niet altijd nodig om VIN te behandelen. De behandeling hangt af van de klachten en hoe groot de afwijking is. Er zijn lichte, matige en ernstige afwijkingen. Bij ernstige afwijkingen die niet behandeld worden, is de kans ongeveer 9% dat het kwaadaardig wordt. Als de afwijking wordt verwijderd, gebeurt dat meestal met laser of een operatie. Na de behandeling is de kans ongeveer 50% dat de afwijking terugkomt. Daarom is het belangrijk dat u zelf regelmatig de vulva controleert, bij veranderingen contact opneemt met de gynaecoloog en dat u onder controle blijft.

Ziekte van Paget
Bij de ziekte van Paget (uitspraak: Peedzjet) ziet u rood-witte plekken op de vulva, en vaak ook rond de anus en het gebied daartussen (perineum). Deze plekken jeuken meestal en geven een branderig gevoel. De ziekte is niet besmettelijk. De oorzaak is niet bekend. Voor de diagnose neemt de arts een stukje weefsel weg om te onderzoeken onder de microscoop.

De behandeling is een operatie waarbij de afwijkingen worden weggehaald. Uw gynaecoloog vertelt u hier meer over. Paget is een voorstadium van vulvakanker. Daarom is het belangrijk dat u en de gynaecoloog de plekken goed blijven controleren.

De bekkenbodem is een groep sterke spieren en bindweefsel onderin de buik. Deze spieren ondersteunen de blaas, de darmen en de baarmoeder. Ze zorgen ervoor dat deze organen op hun plek blijven en niet zakken. Ook helpen ze om plas en ontlasting op te houden en weer los te laten.

De bekkenbodem speelt ook een rol bij seks en bij een bevalling.

Als de bekkenbodem niet goed werkt, kunnen er problemen ontstaan. De blaas, baarmoeder of endeldarm kunnen dan zakken. Dit heet een verzakking. Ook kunt u zeurende pijn in de onderbuik krijgen. Andere problemen die kunnen ontstaan, zijn klachten met plassen of ontlasting.

De overgang is de periode rond de laatste menstruaties. Eerst worden de menstruaties onregelmatig. Daarna stoppen ze helemaal. Als u een jaar lang niet meer menstrueert, zeggen we dat u geen menstruaties meer krijgt.

Krijgt u na dat jaar toch weer bloedverlies? Dan noemen we dat bloedverlies na de overgang.

Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor bloedverlies na de overgang. Het bloed kan uit de vagina, de baarmoedermond of de baarmoeder komen. Vaak vindt de gynaecoloog geen afwijkingen. Dan is het niet duidelijk waar het bloedverlies vandaan komt. Maar meestal is het niets ernstigs.

Chronische buikpijn betekent pijn onder in de buik die langer dan drie maanden duurt. Deze pijn kan het dagelijks leven vaak moeilijk maken.

De gynaecoloog praat eerst met u over de klachten. Daarna onderzoekt hij meestal de buik en doet een inwendig onderzoek. Soms worden ook bloed en urine onderzocht. Vaak wordt een echo gemaakt en soms is een kijkoperatie nodig.

Vaak kan de dokter geen duidelijke oorzaak van de pijn vinden. Dit kan soms al helpen, omdat u dan gerustgesteld bent en de pijn minder wordt. Soms helpen medicijnen of een operatie. Soms krijgt u een doorverwijzing naar een andere dokter. Als de pijn blijft en u er veel last van heeft, kan de gynaecoloog samen met u bespreken hoe u beter met de pijn kunt omgaan. Dit kan ook samen met andere specialisten.

Een myoom is een goedaardige (niet-kankerachtige) knobbel die groeit in de spierwand van de baarmoeder. Myomen bestaan vooral uit spierweefsel. Een myoom kan zo klein zijn als een nagel, maar soms ook heel groot worden, soms wel een paar kilo wegen. Vaak zijn er meerdere myomen in de baarmoeder.

Sommige myomen zitten met een steeltje vast, andere zitten als een knobbel aan de binnen- of buitenkant van de baarmoeder. Weer andere zitten in de baarmoederwand of steken uit de baarmoedermond in de vagina.

Een myoom wordt ook wel vleesboom genoemd.

Ovariumcysten zijn met vocht gevulde blaasjes in de eierstok. Ze worden ook wel cysten van de eierstok genoemd (ovarium betekent eierstok). Meestal zijn deze cysten niet gevaarlijk.

Als de cyste geen klachten geeft en kleiner is dan 10 cm, is behandeling meestal niet nodig.

Heeft u wel klachten? Dan kan de cyste worden weggehaald. Bij vrouwen die nog menstrueren, wordt geprobeerd de eierstok te behouden. Bij anderen wordt soms de hele eierstok verwijderd.

U krijgt behandeling omdat u last heeft van ongewild urineverlies. Om te weten wat de oorzaak is, moet uw blaas onderzocht worden.

Bij dit onderzoek meten we hoe de blaasspier reageert als de blaas voller wordt. Ook bekijken we hoe goed het sluitmechanisme van de blaas werkt. Daarnaast meten we de werking van de spieren van de bekkenbodem.

Bij een diagnostische hysteroscopie kijkt de arts met een dunne kijkbuis, een hysteroscoop genoemd, via de vagina in de baarmoeder. Tijdens dit onderzoek kan de arts kleine behandelingen doen, zoals het verwijderen van een poliepje of een spiraaltje waarvan de draadjes niet meer te zien zijn.

Voor grotere behandelingen, zoals het verwijderen van een grote vleesboom in de baarmoeder, is een therapeutische hysteroscopie nodig. Dit gebeurt altijd in de operatiekamer. Als dit voor u geldt, krijgt u hier informatie over van uw arts.

De hysteroscoop is een dunne holle buis met een lampje. Tijdens het onderzoek brengt de arts een vloeistof in de baarmoeder om beter te kunnen zien. Vaak zit er ook een camera op de hysteroscoop, zodat het beeld op een scherm te zien is. Als u wilt, kunt u zelf ook meekijken.

Buikpijn of het niet kunnen zwanger worden zijn vaak redenen voor een diagnostische laparoscopie. Dit is een kijkoperatie waarbij de arts via een klein gaatje in de buik naar binnen kijkt. Soms doet de arts tijdens deze kijkoperatie ook een echte operatie, bijvoorbeeld om een eileider of eierstok te verwijderen.

De gynaecoloog doet een laparoscopische operatie via kleine sneetjes van ongeveer 1 cm in de buik. Door één van deze sneetjes wordt een laparoscoop ingebracht: een dunne buis met een camera. Het beeld is te zien op een tv-scherm, de monitor. Door de andere sneetjes brengt de arts instrumenten in om te opereren. Zo kunnen de arts en het team de operatie op de monitor volgen.

Een uitstrijkje wordt gemaakt tijdens een inwendig onderzoek. De gynaecoloog, huisarts of assistente haalt met een klein borsteltje wat cellen van de baarmoedermond weg (zie figuur 2). Deze cellen worden op een glaasje uitgesmeerd of in een potje met vloeistof gedaan. Daarna bekijkt een specialist, de patholoog, de cellen onder de microscoop. Het onderzoek doet meestal geen pijn. Soms kan de baarmoedermond een beetje bloeden, waardoor u korte tijd wat bloederige afscheiding kunt hebben.

Het doel van een operatie tegen inspanningsincontinentie is om het sluitmechanisme van de blaas sterker te maken. Vaak is het gedeelte tussen de blaas en de urinebuis iets naar beneden gezakt. Tijdens de operatie wordt dit weer omhoog getrokken of geduwd, zodat urine minder makkelijk kan weglopen. Hierdoor kan het plassen tijdelijk wat moeilijker zijn.

De operatie kan via de buik of via de schede worden gedaan. Een operatie via de buik heet colposuspensie. Een veelgebruikte methode is de Burchplastiek, waarbij de urinebuis net onder de blaas met hechtingen wordt vastgemaakt aan het schaambeen. Er zijn ook andere soorten ‘ophangoperaties’ mogelijk.

Bij operaties via de schede wordt de hoek tussen blaas en urinebuis vanaf de schede omhoog geduwd en vastgezet. Welke techniek wordt gebruikt, hangt af van het onderzoek en de ervaring van de gynaecoloog.

Over het algemeen zijn de resultaten op korte termijn goed. Na enkele jaren heeft ongeveer één op de vijf vrouwen toch weer last van incontinentie, meestal minder erg dan vóór de operatie.

Bij een verzakking kunnen verschillende dingen naar beneden gezakt zijn. Dit kan de blaas, de baarmoeder of het laatste deel van de dikke darm (het rectum) zijn. Als de baarmoeder verwijderd is, kan de top van de schede naar beneden zakken. Soms zakt ook de dunne darm naar beneden, tussen de schede en de dikke darm. Soms zijn er meerdere organen tegelijk verzakt.

Welke soort verzakking er is en de ervaring van de gynaecoloog met bepaalde operaties bepalen welke operatie het beste is.

Voorwand- of blaasverzakkingsplastiek
Deze operatie wordt gedaan als de voorwand van de schede is verzakt. Soms is er ook sprake van urineverlies bij inspanning, en dan helpt deze operatie ook.

De gynaecoloog opereert via de schede. De voorwand van de schede, met daarachter de blaas die soms als een bol uitpuilt, wordt weer op zijn plaats gebracht. De gynaecoloog maakt een snee in de voorwand van de schede en haalt deze los van de blaas en urinebuis.

Het bindweefsel rond de blaas wordt korter gemaakt en weer aan elkaar vastgezet, zodat de blaas weer goed ondersteund wordt en de verzakking weggaat. Daarna wordt een deel van het slijmvlies van de schede weggehaald omdat dit vaak te los is. Daarna wordt de wand van de schede dichtgehecht over het bindweefsel en de blaas. Zo komt de voorwand van de schede weer waar die hoort en is de bol die uitpuilde verdwenen. Ook wordt de overgang tussen blaas en urinebuis steviger gemaakt, waardoor u minder snel urine verliest.

Verzakking van de baarmoeder
Als de baarmoeder verzakt is, adviseert de gynaecoloog vaak om deze te verwijderen. Dit gebeurt via de schede. Nadat de baarmoeder is weggehaald, zet de gynaecoloog de banden die de baarmoeder ophingen weer vast aan de bovenkant van de schede, zodat alles weer goed op zijn plek blijft zitten.

Achterwand- en bekkenbodemplastiek
Deze operatie bestaat uit twee delen. Eerst brengt de gynaecoloog de achterwand van de schede, die soms als een bol naar binnen uitpuilt door een verzakte darm, weer op zijn plek. Hij maakt de schedewand voorzichtig los van de darm erachter. Daarna wordt het bindweefsel rondom de darm ingekort en vastgezet, zodat de darm weer goed wordt ondersteund en niet meer uitpuilt.

Vervolgens wordt een deel van de schedewand, dat te ruim is geworden, weggehaald. Daarna wordt de schedewand dichtgehecht over het bindweefsel en de darm. Zo zit de achterwand van de schede weer goed en is de uitstulping verdwenen. Dit heet een achterwandplastiek.

Daarna volgt vaak nog een bekkenbodemplastiek. Hierbij trekt de gynaecoloog de bekkenbodemspieren aan de achterkant van de schede naar elkaar toe. Dit verstevigt de bekkenbodem en maakt de ingang van de schede smaller.

Sacrocolpopexie
Een verzakking van de baarmoeder of de top van de vagina komt vaak voor. Dit kan een gevoel geven alsof er een zwelling in of buiten de vagina zit. Ook kunt u problemen krijgen met plassen, met de stoelgang, of pijn laag in uw rug voelen. Ongeveer 1 op de 10 vrouwen krijgt ooit een operatie voor zo’n verzakking.

Er zijn verschillende soorten operaties om een verzakte baarmoeder of baarmoederhals te verbeteren. De cervicopexie corrigeert een verzakte baarmoederhals en de sacrohysteropexie corrigeert een verzakte baarmoeder. Deze operaties lijken erg op de sacrocolpopexie.

Bij een therapeutische hysteroscopie kijkt de arts met een dunne kijkbuis, de hysteroscoop, via de vagina in de baarmoeder en voert daarbij behandelingen uit. Dit gebeurt bijvoorbeeld om grotere poliepen of vleesbomen te verwijderen, het baarmoederslijmvlies te behandelen, verklevingen in de baarmoeder los te maken of een tussenschot in de baarmoeder weg te halen.

De hysteroscoop is een dunne holle buis met een lampje. Tijdens het onderzoek brengt de arts vloeistof in de baarmoeder om beter te kunnen zien. Ook kunnen via de hysteroscoop kleine instrumenten worden ingebracht om te behandelen. De beelden worden op een scherm getoond, zodat de arts precies kan zien wat er gebeurt.

TVT-O staat voor ‘Tension-free Vaginal Tape via het foramen Obturatorius’. Bij deze operatie krijgt de urinebuis een steunbandje dat zonder spanning via de vagina wordt geplaatst. Deze behandeling wordt steeds vaker gebruikt bij vrouwen met inspanningsincontinentie.

De medische naam voor het verwijderen van de baarmoeder is uterus extirpatie of hysterectomie. Bij goedaardige aandoeningen zijn er vaak verschillende manieren om te behandelen. Een operatie is meestal niet de eerste keuze en wordt pas besproken als andere behandelingen niet voldoende helpen. Dit is anders dan bij kwaadaardige ziekten, waar vaak minder keuze is. De beslissing om de operatie te laten doen, moet goed worden overwogen.

Voor vrouwen met een afwijkend uitstrijkje is er het colposcopiespreekuur. Vaak wordt de diagnose gesteld en de behandeling direct op dezelfde dag gestart. Ook krijgt u meteen uitleg over het vervolgtraject. Dit spreekuur wordt gehouden door dokter Martens of dokter von Tongelen. U kunt bij hen terecht met een afwijkend uitstrijkje en krijgt op die dag direct het juiste onderzoek en, indien nodig, de behandeling.

Het vulvaspreekuur is een samenwerking tussen dermatologie en gynaecologie. De vulva is het gebied rondom de schaamlippen en de huid tussen de vagina-opening en de anus. Voor huidproblemen in dit gebied is de kennis van zowel een gynaecoloog als een dermatoloog nodig. Vrouwen met klachten die lastig te behandelen zijn, worden doorverwezen naar dit gezamenlijke spreekuur. Dit gaat bijvoorbeeld om huidziekten zoals lichen, een voorstadium van kanker, of soms onbegrepen klachten van pijn en jeuk. Beide specialisten zijn aangesloten bij de Nederlandse Vereniging voor Vulvapathologie. Dit spreekuur wordt gehouden door dokter Hoogendoorn en dokter Verzijl (dermatoloog).

Dit spreekuur is bedoeld voor vrouwen met klachten van een verzakking of moeite met het ophouden van urine (incontinentie). Dokter Cikot houdt dit spreekuur.

Spijkenisse Medisch Centrum biedt een oriënterend vruchtbaarheidsonderzoek en eventueel hormonale behandelingen aan. Voor complexere behandelingen, zoals IUI (intra-uteriene inseminatie) of IVF (in-vitrofertilisatie), wordt u doorverwezen naar het Maasstad Ziekenhuis.

Bent u zwanger en is er een medische indicatie? Dan kunt u voor zwangerschapscontroles terecht in het Spijkenisse Medisch Centrum (SMC). Indien nodig vindt overleg plaats met verloskundigen en gynaecologen uit de regio. Dokter Versendaal, gespecialiseerd in hoogrisicozwangerschappen, heeft om de twee weken op donderdag spreekuur in het SMC. Voor de bevalling kunt u terecht in een van de coöperatieziekenhuizen: het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis of het Maasstad Ziekenhuis.